ప్రతిరోజూ మనకు ఎందరో వ్యక్తులు తారసపడతుంటారు. అందులో కొందరు మాత్రమే ఎక్కువ కాలం గుర్తుండి పోతారు. ముఖ్యంగా పుస్తకాల రూపంలో తారసపడే వ్యక్తులు మన జ్ఞాపకాల్లో తిష్ఠ వేసుకుని కూర్చుంటారు. అలా డా. అద్దేపల్లి రామమోహనరావు కవితాఝరికి పరవశించి, మరో రచయిత జి.సుబ్బారావు జ్ఞాపక వ్యాసాల కూర్పే ఈ పుస్తకం. గతంలో ఇలాంటి ప్రయత్నాలు ఎన్నో జరిగినా ఇది మాత్రం ప్రత్యేకమైంది. వివిధ సందర్భాల్లో ఒకే వ్యక్తికి సంబంధించిన సాహిత్యాన్ని ఆమూలాగ్రం పరిశీలించిన మరో రచయిత రాసిన వ్యాసాలివి. రచయిత రాసిన తీరు ఆద్యంతం చదివించి తీరుతుంది. ఆయనకు అద్దేపల్లి కవితల మీద ఉన్న అభిమానాన్ని తెలియజేస్తుంది.  

 - సూరి

చాలా ఏళ్లుగా జరుగుతున్న ఉద్యమం ఫలించబోతుందన్న ఆనందంతో ప్రభవించిన ఉత్తమ పద్యకవితా సంపుటే ఈ ‘తెలంగాణోదయం’. ఇరవై అయిదుకు పైగానే పుస్తకాలు రచించిన ఆర్ష కవులు ఆచార్య మసన చెన్నప్ప కవిత్వంలోని పటుత్వం గురించి చాలామంది పాఠకులకు తెలుసు. ఉద్యమాన్ని దృశ్య కావ్యంగా మలచిన ఈ పుస్తకంలో మహర్షి దయానందుడు, గోపదేవుడు, గుండేరావు హర్కారేలతో పాటు ఒక్క బుక్క, వంటిల్లు, కన్యక అంతరంగం లాంటి విభిన్నమైన ఖండికలున్నా పద్యాల సొబగులో పరిపూర్ణత కనిపిస్తూ మళ్లీమళ్లీ చదవాలనే ఉబలాటం కలిగిస్తుంది. బృహద్గీత, ఈశావాస్యం లాంటి ఉపనిషత్‌ సంబంధ గ్రంథాలు రాసిన చెన్నప్ప కలంనుంచి జాలువారిన మరో మంచి పుస్తకం ఇది.  

- కన్నోజు లక్ష్మీకాంతం

డా।।ఎన్‌.గోపి కలం నుంచి జాలువారిన ‘మళ్లీ విత్తనంలోకి’ కవితా సంపుటిలో కవితలన్నీ అలతి అలతి పదాలతో రూపుదిద్దుకున్నాయి. వస్తు ఎంపికలో వైవిధ్యం... అభివ్యక్తిలో నవ్యత చోటుచేసుకున్నాయి. కవితలన్నీ కవి అపార అనుభవానికి, లోక పరిశీలనకు, సృజనాత్మకతకు అద్దం పట్టేలాఉన్నాయి. మనకు సాదాసీదాగా కనిపించే కొబ్బరికాయ, చిలుక్కొయ్య, దండెం, కాగితం, రశీదు వంటి అంశాలు కవితా వస్తువులై లోతైన భావాలను మోసుకొచ్చాయి. చిలుక్కొయ్యకు వేలాడేవి... వస్త్రాలు కాదు జ్ఞాపకాలనీ, దండెంపై బట్టలు ఆరేసినప్పుడు.... బొట్లురాలుతుంటే.... అవి పేదరికం దుఃఖాన్ని తలపించేవని ప్రకటించడం ప్రశంసనీయం!

- దాస్యం సేనాధిపతి

పంచాంగ ప్రమాణాన్ని ప్రశ్నించేవారు పెరుగుతున్న కొద్దీ - పంచాంగ ఫలితాలను విశ్వసించేవారు కూడా దానికి అనేక రెట్లుగా పెరుగుతుండటం ఆశ్చర్యకరమైన విషయం. అందువల్ల పంచాంగకర్తల సంఖ్య కూడా పెరిగింది. అసలు చిక్కంతా ఇక్కడే వచ్చింది. ఒకరు రాసినదానికి, ఇంకొకరు రాసినదానికీ పొంతన ఉండట్లేదు. అందువల్ల పంచాంగాన్ని విశ్వసించడమే ప్రశ్నార్థకమైంది. సరిగ్గా రావాల్సిన సమయంలోనే వచ్చిన పుస్తకం ‘పంచాంగాన్ని నమ్మడమెలా? ఒక ఆలోచన!’. పలు పంచాంగాల మధ్య ఎందుకు తేడా ఉంటుందనే దానికి రచయిత వరిగొండ కాంతారావు ఇచ్చిన వివరణ పాఠకులకు సంతృప్తి కలిగిస్తుంది. పనిలో పనిగా సంయమనాన్ని, సంఘీభావాన్ని పాటించని పంచాంగకర్తలకు చురకలూ అంటించారు. అసలు రకరకాల పంచాంగాలెందుకు? భారతదేశమంతా ఒకే ప్రామాణిక పంచాంగం ఉంటే ఈ తలనొప్పి ఉండదు కదా! అనేది మరో ప్రశ్న. ఈ ప్రశ్న పైకి బాగానే ఉంటుంది. కానీ ఇందుకు రచయిత చెప్పిన సమాధానం చదివితే ఆ ప్రశ్న ఎంత అసమంజసమైందో అర్థమవుతుంది. శీర్షికలోని ‘నమ్మడమెలా?’ అనే పదం నమ్మేవారిని నమ్మనివారిని ఆకర్షించేదే!. ‘పంచాంగాన్ని నమ్మడానికి గల కారణాలివీ...’ అని మొదటి వారిని, ‘పంచాంగం ఇలా ఉంటే ఎలా నమ్మగలం!’ అని రెండోవారిని ఇది ఆకట్టుకుంటుంది. తిథి, వార, నక్షత్ర, యోగ కరణాలు, యమగండ గుళిక రాహు దుర్ముహూర్త కాలాలు, వర్జ్య అమృత ఘడియలు, అధిక క్షయ శూన్యమాసాలు వాటి ప్రాతిపదికలు, గ్రహసంచారాలు స్పష్టంగా వివరించారు. జ్యోతిష శాస్త్రాన్ని అభ్యసిస్తున్న వాళ్లకీ, దానిలో అభినివేశం ఉన్నవాళ్లకీ ఇది కరదీపిక. పున్నమినాడు వన్నె తగ్గే చంద్రుడు, అమావాస్య నాటి నెలపొడుపు ఇందులో మనకు కనిపిస్తారు. భూమి సూర్యుని చుట్టూ తిరుగుతున్న విషయాన్నే మళ్లీ పంచాంగకర్తలు చెప్పడం ఏంటని అపహాస్యం చేసేవారికి మంచి లౌకిక ఉదాహరణతో సమాధానమిచ్చారు. ‘రైలులో ప్రయాణించేటప్పుడు ‘వరంగల్లు వచ్చిందా?’ అని ప్రశ్నిస్తాం. కానీ వరంగల్లు మన దగ్గరకు రాదని, మనమే అక్కడికి వెళ్తామని మనకు తెలియకనే ఆ ప్రశ్న వేస్తామా? అలాగే రుషులకు సూర్యుని చుట్టూ భూమి తిరుగుతుందని తెలుసు! అనుభవ జ్ఞానం మాత్రమే గల సామాన్యుల కోసం అలా చెప్పారని రచయిత వివరణ. ఈ పుస్తకంలో పంచాంగ ప్రాముఖ్యాన్ని వివరించడం ఓ ఎత్తైతే ఆ శాస్త్రీయ విషయాలని అమ్మభాషలో చక్కగా వివరించడం మరోఎత్తు!.  

- నీలకంఠ
 

మన సంపదలను దోచుకోవడానికి వచ్చినవారు ఆంగ్లేయులు. అయితే మన సాహిత్య, చారిత్రక సాంస్కృతిక సంపదల్ని ఎలా దాచుకోవాలో చెప్పిన వైతాళికులైన ఆంగ్లేయులూ ఉన్నారు.
      తెలుగు భాషా సాహిత్యాలకు సి.పి.బ్రౌను, తెలుగు స్థానిక చరిత్రలకు కల్నల్‌ మెకంజీలు చేసిన సేవలు అవిస్మరణీయాలు.
      ‘మెకంజీ కైఫీయత్తులు’ పేరిట స్థానిక చరిత్రల సంపుటాలు అముద్రితాలుగా ఉండగా, బ్రౌను సేవాంకితుడు ఇటీవల కీర్తిశేషులైన జానమద్ది హనుమచ్ఛాస్త్రి పూనికవల్ల కడప సి.పి.బ్రౌను భాషా పరిశోధన కేంద్రం లోగడ ఆరు భాగాల మెకంజీ కైఫీయత్తుల్ని ప్రకటించింది. ఇప్పుడిది కడప జిల్లా ఏడోభాగం. ఇది చరిత్రకారులకు, చరిత్రాభిమానులకూ ఉపయోగపడే గ్రంథం. 
      ఇందులో దేవాలయ శాసనాలు, శాసన శకలాలు, అనేక రకాల దానపత్రాలు, ప్రాంతీయ వ్యక్తుల అలికిళ్లు, జనశ్రుతులు, గాథా శకలాలు, కొందరి వృత్తాంతాలు గొలుసుకట్టు వాక్యాల రచనలుగా ఉంటాయి. దొంగలు, దోపిడీల గురించీ ఉంటాయి. ఆనాటి పన్నుల తెన్నులూ తెలుస్తాయి. విన్నవి విన్నట్లుగా, చెప్పినవి చెప్పినట్లుగా సందర్భ సంఘటనలూ విశదపడతాయి.
      ‘పదవిన్యాసంలో, నడకలో, మాటసూటిలో, వీటికి గ్రాంథిక భాషలోని అత్యుత్తమ రచనలేవీ దీటురావు’ అని సాక్షాత్తూ గురజాడ ప్రశంసలే పొందిన మెకంజీ కైఫీయత్తులు ముడి బంగారు శకలాలని చెప్పతగ్గవి. ఈ సంపుటంలో కడప మండలానికి చెందిన గుళ్లు, రాళ్లు, స్తంభాలు, చెరువులు, ఒకనాటి పంటలు, ఆనాటి సామాన్య జనుల బతుకు తెరువుల విశేషాలు ఎన్నో తెలుస్తాయి. 
      మహానుభావుడు మార్క్స్‌ ‘చరిత్ర అంటే మరేమీ కాదు, అది మానవ ప్రకృతిలో నిరంతరం జరిగే మార్పుల కొనసాగింపు’ అన్నదానికి ఈ మెకంజీ కైఫీయత్తు అద్దం పడుతోంది. సర్‌ ఆర్థర్‌కాటన్‌కు వేణెం వీరన్న, సి.పి.బ్రౌనుకు జూలూరి అప్పయ్య వంటి స్వదేశీ పండితులు సహకరించినట్లు, మెకంజీకి కావలి బొర్రయ్య లాంటి వారు సహకరించారు.
      ‘హైందవ విజ్ఞాన మందిరానికి కావలి బొర్రయ్య అనే మహాద్వారము నాకు లభించింది’ అని మెకంజీ కృతజ్ఞతను ప్రకటించుకున్నాడు. స్థానిక చరిత్రలను తిరగరాసుకోవడానికి మెకంజీ కైఫీయత్తులు వినియోగపడతాయి. 

- సన్నిధానం నరసింహశర్మ

ఎవరైనా కళ్లతో చూసినదాన్ని నమ్ముతారు. అలా నమ్మినదాన్నే నిజమనుకొంటారు. అసలు మన అభిప్రాయం వాస్తవమో, కాదో తెలిసేదెప్పుడు? ఆ అంశంపై విశాలమైన ఆలోచనా దృక్పథంతో ఓ విమర్శనాత్మక చర్చ జరిగినప్పుడు!. అలా జరిగినప్పుడే అందులో నిజానిజాలు తేలి... వాస్తవం స్పష్టమవుతుంది. ముదిగంటి సుజాతారెడ్డి రాసిన ‘ఆద్యతన దృష్టి’లో ముప్ఫై వ్యాసాలు అలాంటి వాస్తవాల్ని వెలికితీసే ప్రయత్నమే చేశాయి. ‘వ్యాస కాళిదాసుల శకుంతలలు’ చదివితే అంతవరకూ మనమెవ్వరమూ ఆలోచించని శకుంతల బలమైన వ్యక్తిత్వంలో ఎన్నో కొత్త కోణాలు తెలుస్తాయి. హాలీవుడ్‌ సినిమా ‘300’ చూశాక ఆశ్చర్యంగా అనిపిస్తుంది. ఆ తర్వాత ఆ సినిమాలో చూపించిందే నిజమైన చరిత్ర కాబోలు అనుకుంటాం సామాన్యంగా. కానీ అది పొరపాటు. ఆ సినిమాని అలా చూపించడం వెనుక దాగిన సామ్రాజ్యవాదుల కుట్రల గురించి తెలియాలంటే ఇదిగో ఇలాంటి లోతైన అవగాహనతో రాసిన వ్యాసాలు చదవాల్సిందే! 
      మొదటి రెండు వ్యాసాలు చదువుతున్నప్పుడు పుస్తకం కాస్త నెమ్మదిగా చదివిస్తుందేమో అనిపిస్తుంది. కానీ ‘సాహిత్యంలో చరిత్ర’, ‘పాకుడురాళ్లు’, ‘300’ విమర్శ వ్యాసాలు మొదలైన తర్వాత ఆపడం కష్టమవుతుంది. మంచి పుస్తకాలు చదవాలని ఉంది.. కానీ ఏం చదవాలి అని తికమక పడే నేటితరం సాహిత్యప్రియుల కోసం ‘కథలు, నవలలు ప్రాంతీయ చైతన్యం’ వ్యాసంలో కావాల్సిన ఆణిముత్యాలు దొరుకుతాయి.
      స్త్రీవాదం మీద రాసిన అన్ని వ్యాసాలు లోతుగా మళ్లీ, మళ్లీ చదవాలనిపించేలా ఉన్నాయి. స్త్రీవాదం అనుకున్నంతగా విజయవంతం కాకపోవడానికి వివరించిన కారణాలు ఆలోచింపజేస్తాయి.
      సామ్రాజ్యవాదానికీ, ప్రపంచీకరణకు మధ్య తేడాని వివరించిన తీరూ బాగుంది. ఇక విమర్శలు అంటారా... ఫలానా అంశాన్ని రచయిత్రి వదిలేశారనడానికి లేదు ఎందుకంటే.. ముస్లిం సాహిత్యంతో సహా అన్నింటిపైనా రచయిత్రి లోతుగా, నిష్పక్షపాతంగా విమర్శించారు. 
      తగాదా, షికారు, పేచీ, ఆఖర్న, కబుర్లు, ఫర్వాలేదు, హేమాహేమీలు వంటి పదాలు తెలుగు కాదు అంటే చాలామంది నమ్మలేరు. ఇటువంటి విషయాలతో ఆసక్తికరమైన ఎన్నో విషయాలను రచయిత్రి ఈ పుస్తకంలో చర్చిస్తారు. విశ్లేషిస్తారు. వాఖ్యానిస్తారు. ‘విమర్శ’ అనే పదాన్ని వాడుక భాషలో మనమంతా ప్రతికూల సందర్భాల్లోనే ఎక్కువగా ఉపయోగిస్తాం. కానీ సరైన అర్థం తెలియాలంటే ఈ పుస్తకం చదివితే సరి. 

- జయదీప్‌ ఆజాద్‌

అమ్మ గురించి ఒక్క పుటలో చెప్పడమంటే కష్టం. ఒకోసారి తక్కువ మాటల్లో చెప్పాల్సి వచ్చినప్పుడే, రచయితలోని పరిపక్వత, వస్తువులోని ఔన్నత్యం బయటపడతాయి. అలాంటి వైవిధ్య ప్రయత్నమే ‘అమ్మ’ కవితా సంకలనం. ఇందులో 136మంది కవితలు... అమ్మ విశ్వరూపానికి హారతి పట్టాయి. విద్యాసాగర్‌ ముందుమాట విందుభోజనానికి విస్తరిలా, పుస్తకంలోని మేలి భావాలను ఉట్టంకించింది. ఇక పుటలు తిప్పుతున్నకొద్దీ... ఒకో కవీ అమ్మలోని ఒకో పార్శ్వాన్ని స్పృశిస్తారు.
      ‘గోరు ముద్దలు గుర్తున్నాయి గాని, ఇవాళ ఆమెకో ముద్ద పడేస్తున్నారా?’ అంటూ భావుకతకు, వాస్తవికతను జోడిస్తూ సాగుతుంది తొలి కవిత (ఎన్‌.అరుణ). ‘అమ్మ ముఖం చూడని మాకు ఆమె కన్న తల్లే’ అంటూ సాగే డా।। రాచపాళెం కవిత అమ్మనేది వ్యక్తి కాదు, వ్యక్తిత్వం అని గుర్తుచేస్తుంది.
ఈ సంకలనంలో ఎన్‌.గోపి, ద్వానాశాస్త్రి, రంగనాథ్‌ వంటి ప్రఖ్యాత రచయితల మొదలు, కవితా లోకంలోకి అడుగిడుతున్న యువ కవుల రచనలూ ఉన్నాయి. ప్రతి ఒక్కరిదీ ఓ కొత్త కోణం... 
      ‘మా అమ్మ సైదమ్మ ఏబది లక్షల నూర్‌బాషీయులకు అమ్మ’ అని జి.ఎ.రహీం తల్లిని విశ్వమాతగా చూస్తారు. ‘అమ్మకు నేనే ఓ అద్భుత దృశ్యశ్రవణ కావ్యం’ అంటూ మౌనశ్రీ మల్లిక్‌ మురిసిపోతారు. ‘అమ్మ పాదాల కింద సూర్యుడు నిద్రలేవడం చూశా’నంటూ ఆమె శ్రమను కవి జనజ్వాల వర్ణిస్తే, ‘అమ్మ ఒడి నాకు సింహాసనం’ అని ఏ.రేణుక తన అనుభూతులను పంచుకుంటారు.
      అమ్మ ఒడిని గుర్తుచేసే కవితలే కాదు...  ‘ఇప్పటికీ అణువణువులో అమ్మ లాలిపాట వినిపిస్తుంటే, నా బిడ్డకు డబ్బు కోసం ఈ అమ్మ పోరుబాట కనిపిస్తోంది’ (శైలజామిత్ర) అంటూ ఇప్పటి ఎల్లు మనోవేదనలూ అగుపడతాయి. ఏ అమ్మ గురించి అయితే రాశారో, వారి ఫొటో ప్రతి పుటలోనూ కనిపిస్తుంది. సందర్భానికి తగిన పత్రాలంకరణగా మెప్పిస్తుంది. ఈ సంకలనం మాతృమూర్తులకు చక్కటి నివేదన!

- భావనాగమ్య

రాజ్యాల మధ్య అధికార కాంక్షా పోరాటమే యుద్ధం. యుద్ధం మిగిల్చేది విధ్వంసం. మొదటి ప్రపంచ యుద్ధ అనుభవాలను 25మంది యుద్ధకవులు అక్షరీకరిస్తే దాని తెలుగు ప్రతిరూపమే ‘శాంతి యుద్ధం’ అనువాద కవితా సంపుటి. ఇందులో యుద్ధ బీభత్సాలు, భయానక ఘటనలను కళ్లకు కట్టింది. కవి సైనికుల అంతర్మథనాన్ని అనువాదకులు డా।। లంకా.శివరామప్రసాద్‌ చక్కగా ఆవిష్కరించారు. ‘‘నాకు యుద్ధం చేస్తున్న వాళ్లమీద పగలేదు. నేను రక్షిస్తున్న వాళ్లమీద నాకు ప్రేమే లేదు’’ వంటి వాక్యాలు భూమండలాన్ని నాశనం చేసే ఈ రణం ఎవరికి సుఖం అని ప్రశ్నిస్తాయి. నేలకొరిగే వీరులు, ప్రాణాలతో పోరాడే సైనికులు, భయాలతో బతికే పౌరుల మనోవేదనలు శాంతి పిపాసుల్ని ఆలోచింపజేస్తాయి.

- పి.కిశోర్‌

ప్రయాణించే కాలంతో పాటూ మనమూ పరుగులు తీయక తప్పదు. ఆ దారిలో మంచి చెడులకు, పాపపుణ్యాలకు, న్యాయాన్యాయాల నిర్ణయాలకూ మధ్య మనసు ఎంతగానో నలిగిపోతుంది. మరెన్నో అనుభూతులకు లోనవుతుంది. అలాంటి అనుభవాలన్నింటినీ అక్షర రూపంలో పెట్టి ‘కాలమా! కాస్త వినుమా!’ అంటూ నివేదిస్తున్నారు రచయిత్రి డా.అడువాల సుజాత. 
      పల్లెలు, చెట్లు, మగ్గాలు, రైతన్నలు, మూఢ నమ్మకాలు, విజ్ఞానం, ప్రేమాప్యాయతలు ఇవన్నీ ఇందులోని కవితా వస్తువులు. వృద్ధులను ఉద్దేశిస్తూ రాసిన ‘ఆ వయసులో’ కవితలో... డాలర్ల దర్జాలు కాదు, దగాలేని ప్రేమ కావాలి అంటూ మమతానుబంధాల ప్రాధాన్యతను గుండెకు హత్తుకునేలా రాశారు.

- హరిత