భరతముని రెండు వేల సంవత్సరాల పూర్వమే తన నాట్య శాస్త్రంలో అష్టవిధ నాయికల ప్రస్తావన చేశాడు. ఆ తర్వాత వివిధ గ్రంథాల్లో నాయికా లక్షణాలను వివరించారు. 44 మంది కవులు, 23 మంది కవయిత్రులు సంస్కృతాంధ్రాల్లో ఈ నాయికల లక్షణాలకు అనుగుణంగా లక్ష్యాలను రాసి ఈ సంకలనంలో పొందు పరిచారు. కావ్యాలంకార సంగ్రహం, జనార్దనాష్టకంలోని పద్యాలు, అన్నమయ్య, క్షేత్రయ్యల కీర్తనలనూ ఇందులో ఇవ్వడం ముదావహం.  

- కాశ్వి

జీవన స్మృతులను తట్టిలేపే కవితా పొత్తమిది. కాళోజీ నారాయణరావు సోదరులు ‘షాద్‌’ కాళోజీ రామేశ్వరరావు తెలుగు కవితలు ఉర్దూ కవితల అనువాదాలు అన్నీ సరళంగా ఉంటాయి. చదువుతూనే మనసుకి నచ్చేస్తాయి. ‘ఎల్లరకు ఒకే విధాన సుగమమైన సుఖదమైన సులభమైన రాచబాట షాదు మాట’ అన్న కవి మాట యథార్థమే. కవితలతో పాటు చివరి పుటల్లో రామేశ్వరరావు సన్నిహితుల జ్ఞాపకాలను.. వారి అనుబంధాల విశేషాలనూ అందించారు.  

- ప్రజ్ఞ

అందమైన రంగుల లోకంలో మనుషులు ఎలా జీవిస్తున్నారో ఈ ఆశల గాలి పటాలు కవితలు కళ్ల ముందుంచుతాయి. ‘ఓ యువ కెరటమా ఆలోచించు, ఈ లోకం నుండి నిష్క్రమించక ముందే ఒక్క నిమిషం’ అంటూ సాగే కవిత హృద్యంగా ఉంటుంది. వైఫల్యాలకు భయపడి ఆత్మహత్య ఆలోచనలు చేసేవారికి ‘బతికి పరిమళించు, బతుకందరికీ పంచు’ అంటూ ధైర్యం నూరిపోస్తారు కవి. మొత్తం 65 కవితలూ విభిన్న కోణాల్లో జీవిత సత్యాలను బోధిస్తాయి.      

- మనీష

హరికథా పితామహుడు ఆదిభట్ల రచించిన కాశీశతకంలో  సంస్కృత అనుష్టుప్‌ ఛందస్సులో 103 శ్లోకాలు ఉన్నాయి. ఇవి సంస్కృతాభ్యాసం ప్రారంభదశలో ఉన్నవారికి సైతం అర్థమవుతాయి. 1914లో సతీసమేతంగా కాశీ క్షేత్రాన్ని సందర్శించి రచించిన ఈ శతకంలో అన్నీ సహజ వర్ణనలే. ఇది పూర్తిగా భక్తిశతకం కాదు. కాశీకి చెందిన వివిధ విశేషాలను కళ్లకుకట్టే ఈ రచన, దాసును సామాజిక చరిత్రకారుడిగా నిరూపిస్తుంది.           

- మల్లేశ్వరరావు

చమత్కరించడం సాధారణ విషయం కాదు. విశేష  పఠనానుభవం, సమయస్ఫూర్తి, వ్యవహార దక్షతతోనే అది సమకూడుతుంది. మధునాపంతుల సత్యనారాయణ శాస్త్రి తన మాటల్లో చమత్కారాలను అలవోకగా ప్రయోగించే వారు. వాటిలో ఎంతో పాండిత్యం, భాషా వగాహన ఉండేవి. ఆ చమత్కారాల సంకలనమే ఈ మధుహాసం. అవసానంలో శాస్త్రి గుప్పించిన చమత్కారాలు నవ్వించడమే కాదు, మానవ బాధ్యతలనూ గుర్తుచేస్తాయి. 

- మనో

‘కోటిన్నర మేటి ప్రజల గొంతొక్కటి గోడొక్కటి’ అంటూ ఆనాటి తెలంగాణ ఉద్యమ తీవ్రతను, ప్రజల ఆకాంక్షను గొంతెత్తి వినిపించిన సాహితీవేత్తలెందరో. ఉద్యమ స్ఫూర్తితో వారు రాసిన నిప్పు కణికల్లాంటి కవితలను సేకరించి తెచ్చిన జనని తెలంగాణ ఉద్యమ కవితా సంకలనం ఇది.  ఇందులో 37 కవితలు, పాటలు ఉన్నాయి. చిరకాల ఆకాంక్షను నెరవేర్చుకునే క్రమంలో జాలువారిన ఈ రచనలు.. సమకాలీన చరిత్రకు అక్షరరూపాలు.  

- గీతాశ్రీనివాస్‌

హాస్యం పుట్టించడం నవ్వినంత తేలిక కాదన్నది నిజమే. ఉదయం లేచిన నుంచి రాత్రి పడుకునేంతవరకూ దైనందిన జీవితంలో కొట్టుమిట్టాడే మనిషికి, కాస్తంత హాయిగా నవ్వుకోవడానికి హాస్యం ఎంతో అవసరం. ఉండు నాయనా దిష్టి తీస్తా అంటూ వచ్చిన హాస్య, సరసోల్లాస కథలు ఆ బెంగ తీర్చుతాయి. ఇందులో 16 కథలున్నాయి. ‘ఏకాంబరం ఎక్‌స్ట్రా నవ్వు’, ‘కాస్ట్‌ లీ దొంగలు’ నుంచి ‘అసంకల్పితం’, ‘నిషిద్ధాక్షరాలు’ వరకూ అన్ని కథలు కడుపుబ్బా నవ్విస్తాయి.    

- శ్రీ

మధునాపంతుల సత్యనారాయణ శాస్త్రి ఆంధ్ర రచయితలు పొత్తం ప్రఖ్యాతం. 1939 నుంచి ‘ఆంధ్రీ పత్రిక’లో నెలకొక సాహితీ మూర్తిని పరిచయం చేస్తూ రాసిన 44 మంది కవుల విశేషాలను 1940లో తొలిసారి  ప్రచురించారు. ద్వితీయ ముద్రణలో 101 మంది సాహితీ వేత్తల జీవన రేఖలను వెలుగులోకి తెచ్చారు. ప్రస్తుత మూడో ముద్రణలో చిన్నయ సూరి మొదలు ప్రకాశకులు వావిళ్ల రామస్వామి శాస్త్రులు వరకూ 109 మంది జీవిత విశేషాలనూ, కవిత్వ వైదుష్యాన్ని తెలిపే వ్యాసాలు ఉన్నాయి. ఆదిభట్ల నారాయణ దాసుపై వ్యాసంలో ‘ఆయన విడుపులేని విభవము అనుభవించిరి’ అంటారు. అంగడి, వసిదాను, కంచుబొమ్మ అనేవి శాస్త్రి పదాల పొందికకు నిదర్శనాలు. ఓ కాలపు భాషా సొగసునూ, వాడినీ, ఒడుపునూ తెలిపే ఈ వ్యాసాలన్నీ సాహిత్య అవగాహన కోసమే  కాదు..  తెలుగు రచయితల వైభవాన్ని దర్శించుకోవడానికీ శ్రద్ధగా చదవాలి. 

- గౌతమ్‌

జాతి జీవన సారాన్ని ఇముడ్చుకున్న వాటినే జాతీయాలంటారు. నుడికారాలూ, నుడులూ నానుడులు అనీ వ్యవహరిస్తారు. పౌరాణిక పదబంధాలు కూడా ఇలాంటివే. సాధారణ లోక వ్యవహారంలో ఉండేవాటిని లౌకికార్థాలనీ, నిఘంటువు ఆధారంగా చెప్పేవాటిని విశేషార్థాలనీ అంటారు. ఒక పురాణ కథ ఆధారంగా వ్యాప్తిలోకొచ్చి ఓ అనుభవాన్ని, జీవిత సారాన్ని విడమరచి చెప్పే వాటిని పురాణ పదబంధాలు అంటారు. త్రిశంకు స్వర్గం, అరచేతిలో వైకుంఠం, శల్య సారథ్యం తదితరాలు అలాంటివే. ఈ పద బంధాల వాటి అసలు అర్థాన్ని, వ్యుత్పత్తిని, ప్రయోగ శీలతను నేటి తరానికి అందించే పొత్తమే ఈ పురాణ పదబంధాలు. మనసులోని భావాన్ని శక్తిమంతంగా చెప్పడానికి ఈ పదబంధాలు ఎంతగా ఉపయోగపడతాయో తెలియజేస్తుందీ రచన. అలాగే, ఆసక్తికర పౌరాణిక గాథలనూ పరిచయం చేసే ఈ పుస్తకం భాషాభిమానులకు నచ్చుతుంది. 

- సాహితీ సుధ