తెలంగాణ వ్యవసాయ సంస్కృతి నుంచి ఆవిర్భవించిన అపురూపమైన ఉత్సవం బతుకమ్మ. అటు ప్రకృతిని ఇటు మనిషితో గాఢమైన నిరంతర సంబంధాన్ని ప్రదర్శించే పండగ. ఈ బతుకమ్మ పాటల్లో ప్రతిఫలించే స్త్రీల మనోభావాలు ఎంత పాతవో అంత కొత్తవి.  జానపద మహిళలు ప్రకటించే భాష, భావ సౌందర్యం, ఆలంకారికత, ఏ శిష్ట కవితాత్మకత కంటే తక్కువ కాదు అన్న అంశం ఈ పుస్తక రచయిత్రి పాటల పరిశీలన క్రమంలో వ్యక్తమవుతుంది. బతుకమ్మ పండగ ప్రాధాన్యాన్ని ఇతర దేశాల్లో ఉన్న పూల ఉత్సవాలతో పోల్చి, చర్చించటం విశేషం. తెలంగాణ సమాజం తన పూర్వ వైభవాన్ని తడిమిలేపుతున్న సందర్భం ఇది. రచయిత్రి చిన్నతనంలో ఆడుకున్న ‘బొడ్డెమ్మ బతుకమ్మ’ ఆటలను తనదైన అనుభవం- అనుభూతి- విశ్లేషణలను ప్రాతిపదికగా తీసుకుని వెలువరించిన పరిశోధనా గ్రంథం ఇది. 

 - డా।। ప్రభల జానకి

కదిలేమబ్బులు కదలని కొండల’ రచయితగా ప్రసిద్ధుడైన నందివాడ భీమారావు 35 సంవత్సరాల పాటు సుదీర్ఘకాలం ఆంగ్లంలో రచించిన నవల లాంటి భారత ఆత్మకథే ఆర్ట్‌ ఆఫ్‌ ది ఇంపాసిబుల్‌. ఇది ఆయన 8 దశాబ్దాల జీవితంలో తన, తన కుటుంబ అనుభవాల నమోదు మాత్రమే కాదు. భారత ఉపఖండ ఆదివాసీల జీవితాలు పాఠకుల కళ్లకు కడతాయి. రమణారావు, శ్యామల పాత్రలు వారి ఇంట జరిగే సద్విద్యగోష్ఠి చర్చలు స్వాతంత్య్ర పూర్వరోజుల నుంచి నేటివరకు సాగుతున్న సమకాలీన సామాజిక చరిత్రను చూపుతుంది. రచయిత ఇదంతా కల్పన అన్నా ఎన్నో చారిత్రక సంఘటనలు ఇందులో కనిపిస్తాయి. భారతీయాంగ్ల భాషలో సాగే ఈ రచన భారతీయ భాషల పదాలను విస్తృతంగా వాడేసింది. అకౌంటెంట్‌ జనరల్‌గా పది రాష్ట్రాల్లో పనిచేసి దేశాన్ని అర్థం చేసుకున్న కలం రచయితది. 

- డా।। పి.వి.రంగనాయకులు

వర్తమాన వ్యావహారిక భాషనే గ్రంథ భాషగా మార్చుకోవాల్సిన అవసరం ఎంతైనా ఉంది. సజీవ భాషకు మార్పు సహజం. అలాంటి దశలో వర్తమాన వ్యావహారికానికి వ్యాకరణం అత్యంత అవసరం. అది భాషతో పాటు ఎదగాలి. మారాలి. అందుకే మౌలికంగా భాషా శాస్త్రవేత్త అయిన ఆచార్య వెన్నెలకంటి ప్రకాశం ఆధునిక తెలుగు వెన్నెలకంటి వ్యాకరణం వెలువరించారు. దీనివెనుక ఎనలేని శాస్త్ర నిబద్ధతతో కూడిన కృషి ఉంది. తెలుగు విద్యార్థులకు, భాషా పరిశోధకులకు బాగా ఉపకరించే పొత్తమిది. మాండలికాలు ప్రత్యేక ప్రాంతాలకు పరిమితమైపోకుండా తెలుగునేల నాలుగు చెరగులా వాడుకలోకి వచ్చి సామాన్యమై పోవాలనే వ్యాకర్త ఆకాంక్ష శ్లాఘనీయం. చక్కటి ఉదాహరణలతో శాస్త్రీయ విశ్లేషణలతో తెలుగు బోధనలో ఎదురయ్యే సమస్యల వరకు చర్చించి తెలుగు భాషకు ఇవ్వాల్సిన హోదా గురించి ముక్తాయించారు. 

- ఎర్రాప్రగడ రామమూర్తి

ఆరు కథానికలు, ఒక బుర్రకథతో పాఠకులకు విస్మయం కలిగించే పుస్తకం- అడ్లూరి అయోధ్య రామకవి రచనలు. రజాకార్ల దౌర్జన్యాలపై వచ్చిన సాహిత్యం చాలా తక్కువే. పి.వి.నరసింహారావు రాసిన ‘గొల్ల రామవ్వ’ ఈ దిశగా ప్రాచుర్యం పొందింది. ఇందులోని ఆరు కథానికలు నిడివి తక్కువైనా నాటి సామాన్యుల సాహసాలను చాటాయి. సెప్టెంబరు 17 హైదరాబాదు విలీన దినోత్సవాన్ని అధికారికంగా నిర్వహించకపోవడానికి ప్రభుత్వానికున్న రాజకీయ కారణాలు ఈ కథానికల ముందు తేలిపోతాయి. ఇందులోని ఒక్కొక్క కథా ఒక్కొక్క పార్శ్వాన్ని వివరిస్తుంది. 1948లో తొలి ముద్రణ పొంది తర్వాత డెబ్బయి సంవత్సరాలకు తెలంగాణ సాహిత్య అకాడమీ ద్వారా వెలుగు చూసిన ఈ కథానికలు తెలంగాణ రాజకీయ, సాంస్కృతిక జీవనానికి, చరిత్రకెక్కని వాస్తవాలకు దర్పణం పడతాయి. 

- అగ్నివేశ్‌

భిన్న ఇతివృత్తాల కథల సంపుటి ఇది. కాకి గూడును కాపాడటంతో పాటు ఒక స్త్రీ అత్తింట్లోకి అడుగుపెట్టాక అక్కడ తన స్థానాన్ని ఎలా నిలదొక్కుకుందో కాకిగూడు కథలో చూడొచ్చు. దయ్యంతో మనిషి స్నేహం చేస్తే ఎలా ఉంటుందో చూపిస్తూ సాగిన ‘నేను నా దయ్యం’ కథ ఆద్యంతం నవ్విస్తుంది. ‘మడిసి మట్టిలోంచి పుట్టాడని ఏదాంతం’ అంటూ మొదలైన నా నేల నాకు ఇడిసిపెట్టు సారూ! కథ ప్రభుత్వ వైఖరికి బలైపోయిన ఓ రైతు మనో వేదనను కళ్లకు కడుతుంది. ఆడబిడ్డ తండ్రికి తలకొరివి పెట్టే ఆనవాయితీ లేదని కొందరు, తప్పు లేదని ఇంకొందరు ఎవరి ధోరణిలో వాళ్లు మాట్లాడుతూ సాగుతుంది ‘కొత్త పండగ’ కథ. ఇలా రచయిత్రి ప్రతి కథనూ సమాజాన్ని పరిశీలించి మరీ రాశారు. అందుకే ఏ కథను చదివినా మన చుట్టు పక్కల జరిగినట్లే కనిపిస్తుంది.  

- శాంతి జలసూత్రం

తెలంగాణ గడ్డ మీద జన్మించి వివిధ రంగాలలో ఖ్యాతి గడించిన ప్రతిభావంతుల పరిచయాలను ఈ తెలంగాణ మహనీయులు పుస్తకంలో నిక్షిప్తం చేశారు. గిరిజన జాతి అభ్యున్నతే ధ్యేయంగా ప్రాణాలను తృణప్రాయంగా త్యజించిన  కొమురంభీం, రజాకార్ల తుపాకీ చప్పుళ్లకు ఏమాత్రం బెదరని చాకలి ఐలమ్మ, అభినవ పోతనగా భాసిల్లిన వానమామాలై వరదాచార్యులు, నిజాం పాలనను ఎండగట్టిన దాశరథి, విప్లవనారి డా।। ఆరుట్ల కమలాదేవి లాంటి ప్రముఖుల జీవిత చరిత్రలు రేఖా మాత్రంగా ఇందులో లభ్యమవుతాయి. తెలంగాణ ప్రత్యేక రాష్ట్రంగా ఆవిర్భవించిన నేపథ్యంలో భావితరాలకు ఈ ప్రాంత ప్రముఖుల చరిత్రను అందజేసేందుకు ఉపయుక్తమైన గ్రంథమిది. గతానికి, వర్తమానానికి, భవితకు వారధిగా నిలిచే ఈ పొత్తంలోని ప్రముఖుల జీవన రేఖలు అందరికీ ప్రేరణనిస్తాయి.    

- దాస్యం సేనాధిపతి

అస్తవ్యస్త జీవన విధానాలకూ ఆలోచనలకూ సున్నితంగా హాస్యాన్ని జోడిస్తే అది మరింత వినోదభరితమై ఉత్తమ నాటిక అనిపించుకుంటుంది. ఆ కోవలోకి చెందినవే మోచర్ల రామలక్ష్మి ‘హాసిక’ నాటికల సంకలనం. ప్రతి నాటికా మూడు, నాలుగు పాత్రలతో సరళమైన సంభాషణలతో వినోదాన్ని పంచుతుంది. ‘కల నిజమాయెగా’లో మధ్య తరగతి మహిళ టీవీలో వచ్చే మోసపూరితమైన ప్రకటనకు ఆకర్షితురాలయ్యే విధానాన్ని తెలియజేశారు. ‘తార్‌మార్‌’లో పిల్లల పెళ్లిళ్ల విషయాల్లో పెద్దల ఆలోచనను,  ప్రేమ పేరుతో పిల్లలు ఆలోచన కలిపి హాస్యం పండించారు. ‘ఆరోగ్యమే-మహాభాగ్యం’, ‘అమ్మమ్మల ఐడియా’, ‘స్తోత్రప్రియ’ వంటి నాటికలు ప్రదర్శించేవారి కోసమే కాదు చదివిన వారి కళ్ల ముందూ కదలాడతాయనడంలో సందేహం లేదు.

- దయానందు

శాక్యరాజకుటుంబంలో జన్మించిన సిద్ధార్థుడు మూడు పదుల వయస్సులోనే భోగభాగ్యాలను తృణప్రాయంగా ఎంచి సంపూర్ణ వైరాగ్యం చెందాడు. సత్యశోధనా మార్గాన్వేషి అయ్యాడు. పరివ్రాజకుడిగా మారాడు. నా మార్గం మతానికీ, దేవుడికీ సంబంధించింది కాదు మనిషికీ, మనిషికీ మధ్య ఉన్న సంబంధం. దేహ పోషణ, దేహ శోషణ మనిషికి శాంతినివ్వదని మధ్యేమార్గం పాటించి సత్యాన్వేషణ చేయాలని ప్రబోధించాడు. సత్య, ధర్మ మార్గంలో పయనిస్తే సుఖం కలుగుతుందన్న బుద్ధుడి మాటలు నేటితరానికి స్ఫూర్తిదాయకం. శాంతినీ, ప్రశాంతినీ, ముక్తినీ పరిపూర్ణంగా అందించే మహోన్నత మార్గాన్ని మానవాళికి సూచించిన మహా చైతన్యమూర్తి గౌతమ బుద్ధుడు. తథాగతుడి జీవిత చరిత్రనూ, బోధనలనూ సంక్షిప్తంగా సులభశైలితో ‘బుద్ధగాథ - బుద్ధ బోధ’గా అందించారు రచయిత.

- ఆకుల ఉమాకర్‌

సమాజపు వాస్తవ స్వరూపాన్ని ఆవిష్కరిస్తూ డా।। దామెర రాములు రాసిన 56 కవితల సంకలనమే అసలు ముఖం. తెలంగాణ రాష్ట్ర ఆవిర్భావ నేపథ్యంలో వెలువరించిన ఈ పుస్తకం అభ్యుదయ ఆకాంక్షల సమాహారం. ‘ఆత్మ గౌరవ కేతనం వికసిస్తోందని’ రాష్ట్రావతరణాన్ని వర్ణించారు. ‘ప్రతిదీ బిచ్చంగా కాదు హక్కుగా సాధించినప్పుడే ఆత్మ గౌరవం’ అంటూ స్ఫూర్తి రగిలించారు. ‘తల్లి భాషను తలనెత్తుకుందాం అలుకు బోనం లా’ అని హితవు పలికారు. ‘సరిగ్గా విశ్లేషించే మనసుండాలి గాని ప్రపంచం ప్రేమమయమై కనిపించదా?’అంటూ హ్రస్వదృష్టి పనికిరాదంటారు. ‘ఆరోగ్యమయ లైఫ్‌స్టైల్‌ని సాధనతో అలవరచుకోవాలిగాని ప్రశాంతత నాట్‌ ఫర్‌ సేల్‌’ అంటూ సామాజిక అసమానతలకు చికిత్స జరగాల్సిందేనన్నది వైద్యుడైన కవి అంతిమ సందేశం.

- భాస్కర్‌