కథానిక ముఖం చూసుకోవడానికి పనికొచ్చే ఆద్దం వంటిది. నవల సమగ్ర జీవితాన్ని ప్రదర్శించే నిలువెత్తు దర్పణం! ఇది ప్రత్యక్షరం ‘గడీలో దొరల పాలన’ నవలకు సరిపోతుంది. మూల రచయిత డా।। నారాయణ భట్టు మొగసాలె. కన్నడ సాహిత్యంలో కువెంపు, శివరామాకారంత్‌. పూర్ణచంద్ర తేజస్వి స్థాయి రచయిత ఆయన. వైద్యవృత్తి ద్వారా ఆయనెంత ప్రసిద్ధులో, రచయితగా అంతకన్నా సుప్రసిద్ధులు. ఆయన కన్నడ నవల ‘ఉల్లంఘన’ 2008లో ముద్రితమైంది. 
      స్నాతకోత్తర విద్యార్థులకు పాఠ్యపుస్తకంగా కూడా ఇది విశేష పాఠకాదరణ పొందింది. దీన్ని మూలం నుంచి అనువాదం చేసిన శాఖమూరు రామగోపాల్‌ 2010 నుంచి పది గ్రంథాలకు పైగా అనువాదం చేశారు. కర్ణాటకలోని తుళునాడు ప్రాంతానికి చెందిన దాదాపు 150 సంవత్సరాల భూస్వామ్య వ్యవస్థ ఆర్థిక, సామాజిక స్వరూపాన్ని మొగసాలె ఇందులో చిత్రించారు.
      నవల సాంతేరు గడీ చుట్టూ సాగినా, నాటి జమీందారుల విశ్వాసాలు, సంప్రదాయాలు, ఆచార వ్యవహారాలు, బ్రిటిష్‌ ప్రభుత్వం తెచ్చిన కొత్త చట్టాల ప్రభావం కారణంగా, జీవితాలు కాలానుగుణంగా ఎలా మారుతూ వచ్చాయో మనకు తెలుస్తుంది. రోడ్డు, రైలు, రవాణా వ్యవస్థలు, విద్య స్వాతంత్య్ర పోరాటాలు చూపిన ప్రభావాలన్నీ మనకీ నవలలో తెలుస్తాయి. కొత్త రాజకీయాల కారణంగా తలెత్తిన శక్తుల ప్రాబల్యం, వ్యాపార వినిమయ సంస్కృతి నాటిన విషబీజాలు మనల్ని ఆలోచింపచేస్తాయి. అలాగే మన పొరుగు రాష్ట్రంలోని తుళునాడులో ‘మాతృస్వామ్య వ్యవస్థకు చెందిన’ గడీలోని ప్రధాన మహిళలు తుంగక్క, శాంతక్క, అంబక్క, శారదల జీవితాలు ఎలా ప్రకాశించి, చివరకు ఎలా కాలగర్భంలో కలసిపోయాయో మనకు దిగ్భ్రాంతి కలిగిస్తాయి.
      గడీలో దొరల పాలన ‘తెలుగులో వేయి పడగలు’లా బృహత్‌ నవల.. సందేహం లేదు. అయితే అనువాదం మాత్రం కొంచెం ఇబ్బంది పెడుతుంది. ఎందుకంటే కన్నడ ప్రాంతాల్లో మాట్లాడే తెలుగులోనే ఎక్కువ భాగం సాగుతుంది కాబట్టి. అయితే నవలకున్న సామాజిక, చారిత్రక ప్రాధాన్యాన్ని దృష్టిలో ఉంచుకొని చదివే సీరియస్‌ పాఠకులు మాత్రం మంచి పుస్తకం చదివామనే అనుభూతి పొందుతారు. 

- ఉపదేష్ట అగ్నివేశ్‌

పాశ్చాత్య వ్యామోహాన్ని, వలసవాద విస్తరణను, సంప్రదాయ వ్యతిరేకతను తన రచనలతో ఎదిరించి నిలిచిన విశ్వనాథ 20వ శతాబ్ది తెలుగు సాహిత్యంలో చెరగని ముద్ర వేశారు. మనదైన దాన్ని వదులుకునే వెర్రిని తన సాహిత్యంలో ఎత్తి చూపడంతోపాటు, పూర్వ సాహిత్యంలోని మేలి ముత్యాలతో తెంపరాని లంకెగా తన సాహిత్యాన్ని నిలిపారు. ఆ ప్రతిభా శైలి సాహిత్యంలో మరో కోణాన్ని వెలికితీసే ప్రయత్నంతో సాహిత్య పరిశోధకురాలు, రేడియో కళాకారిణి ఆచార్య ప్రభల జానకి రాసిన పుస్తకమే విశ్వనాథ విషాదాంత నాటకాలు. విశ్వనాథ సాహిత్యాన్ని చదివినవారి సంగతి అటుంచితే, చదవకుండా తెలుగు సాహిత్యంలో వారిపై ఉన్న ప్రథలు, వారిని గురించి దొరికే వివరాలు మాత్రమే తెలిసినవారికి ఆయన సంస్కృతాంధ్రాల్లో పండితులని, పాశ్చాత్య భాషా నాగరికతలకు బద్దవిరోధని అభిప్రాయాలు ఏర్పడతాయి. నిజానికి ఆయన తెలుగు సంస్కృతాల్లోని సాహిత్యాన్ని ఎంత లోతుగా అధ్యయనం చేశారో, ఆంగ్ల సాహిత్యాన్నీ అదే రీతిగా చదివారు. అలాగే నవనాగరికతలోని ప్రతి అంశాన్ని విమర్శించిన వారు కాదు. కేవలం మనదైన ప్రతిదాన్నీ ద్వేషించే దుర్లక్షణంపైనే ఆయన పోరాటం. తెలుగు సాహిత్యంలో విస్తరించిన ఇటువంటి ప్రథలకు ఈ పుస్తకం ఒక సమాధానం కాగలదు.
      విశ్వనాథ రచించిన నర్తనశాల, వేనరాజు, అనార్కలీ, త్రిశూలం నాటకాలను స్వీకరించి వాటిలోని విషాదాంత నాటకాల లక్షణాలను పరిశీలించారు రచయిత్రి. సనాతన ధర్మాన్నీ, సంప్రదాయ సారాన్నీ తన రచనల్లో నింపుకుని, వలసవాదం, ఆంగ్లవ్యామోహాలకు వ్యతిరేకంగా గళమెత్తిన విశ్వనాథ నాటకాల్లో గ్రీకు విషాదాంతాల లక్షణాలు సమన్వయం కావడం కొందరికి విచిత్రంగా తోచవచ్చు. అయితే ప్రక్రియపరంగా గ్రీకు విషాదాంతాలను స్వీకరించినా వాటిలో ఆర్షధర్మాన్ని ప్రతిపాదించడం, వస్తువుపరంగా భారతీయత గొప్పదనాన్ని ప్రతిపాదించడం ఎలా చేశారో రచయిత్రి వివరించారు. ఆపైన తెలుగు సాహిత్యంలో నాటకరచన ఆలస్యంగా ప్రారంభం కావడానికి గల కారణాలు, 19వ శతాబ్దిలో నాటకాల ఆరంభం, తొలి తెలుగు విషాదాంత నాటకం వంటి వాటిని గురించి తదుపరి అధ్యాయాల్లో విశదీకరించారు. తనదైన భారతీయ సాహిత్య విలువల మూలాలను నిలబెట్టుకున్న విశ్వనాథుని ప్రయత్నాన్ని వివరించే ఈ పొత్తం కొని చదవదగ్గది.

- పరుసవేది
 

స్త్రీవాద కోణంలో కొన్ని శతాబ్దాలుగా మహిళలు ఎదుర్కొన్న, ఎదుర్కొంటున్న సమస్యల ఆధారంగా రాసిన పుస్తకం ‘భారతదేశంలో స్త్రీ’. ఒకప్పటి స్త్రీ జీవితం, ఆమె వివాహానికి ఉన్న ప్రాధాన్యం.. క్రమంగా వచ్చిన మార్పులు ఇందులో వివరించే ప్రయత్నం చేశారు రచయిత ఎస్‌.డి.వి.అజీజ్‌. స్వయంవరం పద్ధతి ఎలా ప్రారంభమైంది.. అప్పటివరకూ పురుషుడితో సమానంగా ఉన్న స్త్రీ తన స్వేచ్ఛను రాచరిక వ్యవస్థ రావడం వల్ల ఎలా కోల్పోయింది... క్రమంగా ఆంగ్లేయుల రాక తర్వాత ఆమె జీవితంలో వచ్చిన మార్పులు... తదితర విషయాలను ఈ రచన ద్వారా అర్థం చేసుకోవచ్చు. 
      అలాగే కన్యాశుల్కం, బాల్యవివాహాలు, సతీసహగమనం... లాంటి సామాజిక సమస్యలు స్త్రీ జీవితం పట్ల ఎలా శాపంగా మారాయి, వాటిని నిర్మూలించేందుకు సంఘసంస్కర్తలు చేసిన కృషి తదితర అంశాలనూ స్పృశించారు. మూఢనమ్మకాల పేరుతో స్త్రీలను హింసించడం, వాళ్లను దేవదాసీలుగా, జోగినులుగా మార్చిన వైనం, ఇంకా కొన్నిచోట్ల వివిధ విషయాల్లో స్త్రీలకు ఎదురయ్యే సమస్యలనూ పేర్కొన్నారు. 
      క్రమంగా 19వ శతాబ్దం నుంచీ మన దేశ స్త్రీలలో విద్య పట్ల ఆసక్తి పెరిగినా ఇంకా తప్పని ఇబ్బందులూ, ఆడపిల్లల పట్ల పెరిగిన వివక్షా, దానికి కారణాలు.. కుటుంబపరంగా, నాటి నుంచి నేటితరం వరకూ స్త్రీలు పడే సమస్యలు ఈ పుస్తకంలో కనిపిస్తాయి. కేవలం సమస్యలనే కాకుండా.. వాటికి తగ్గ పరిష్కారాలు కూడా కొంతవరకూ సూచించే ప్రయత్నం చేశారు. 
      మన దేశంలో వివిధ దశల్లో స్త్రీ జీవిత పరిణామాలు..  ఆమె ఎంత దుర్భర పరిస్థితిలో ఉందనేదీ ఆ రచన ద్వారా తెలుసుకోవచ్చు. కళలు ముఖ్యంగా నాట్యం, సంగీతం, చిత్రలేఖనం లాంటివి ఎలా అందుబాటులోకి వచ్చాయి.. వాటిని అభ్యసించిన స్త్రీలకు ఎంత గౌరవం పెరిగింది.. వంటి వివరాలను కూడా రచయిత పొందుపరిచారు. 
      సంగీతం, నాట్యం..  ఇలా వివిధ రంగాల్లో రాణించిన ప్రముఖ మహిళల వివరాలు కూడా ఈ పుస్తకం చివర్లో చేర్చారు. వేదాలనూ, ఉపనిషత్తులను రాయడంలో సహకరించిన మైత్రేయి, గార్గి మొదలు.. చిత్రకారిణులూ, చరిత్రకారిణులుగా, శాస్త్రసాంకేతిక, పారిశ్రామిక వంటి అన్నీ రంగాల్లో, పనిచేస్తున్న స్త్రీల ప్రస్తావనలూ ఇందులో ఉన్నాయి. విషయ అవగాహన పెంచే రచన ఇది. 

- హెచ్‌.శ్రీలక్ష్మి
 

ఆత్మాశ్రయం ఏ ఆత్మ చదివితే ఆ ఆత్మకీ చేరువగా అనిపించే కవిత్వం. ‘‘ఆత్మలను పలికించేదే అసలైన భాష; ఆ విలువ కరువైపోతే అది కంఠశోష’’ ఈ మాటలన్నది జ్ఞానపీఠ గ్రహీత డా।। సినారె. 
ఆత్మలను పలికించే భాష. ఈ ‘ఆమె’లోని భాష. 35 వచన కవితల సమాహారంతో వచ్చిన ఈ కవితా సంకలనంలో తెలంగాణ యాస - అందులోనూ జానపద వ్యవహార మాండలికంలో రాసిన చైతన్యప్రకాశ్‌ కవిత్వం. ఆమె - తల్లి కావొచ్చు, అక్క కావొచ్చు, చెల్లెలు కావొచ్చు, ప్రియురాలు కావొచ్చు, మరింకేదైనా కావొచ్చు. 
      ‘‘నన్ను నేను పుట్టించుకోడానికీ, అక్షరాలుగా మొలకెత్తుకోడానికీ, సమాధినుంచి నన్ను నేను పునరుత్థానం పొందడానికీ, ఈ నా కొత్త పలకరింపులకూ, సరికొత్త పరిచయాలకూ వేలిచ్చి పట్టుకొచ్చింది ఆమె’’. హృదయం నుంచి హృదయాలకు వేదనాభరిత, సంక్షుభిత, సందేశాల్ని సమర్థవంతంగా ప్రసారం చేసే నెత్తుటి కాలువలా ఉంది ఈ పుస్తకం.
      ఈ రచయితదే మరో పుస్తకం ‘రేణ’. ప్రాంతాలు వేరు కావొచ్చు. దోపిడీ ఒక్కటే! మాండలికం వేరు కావొచ్చు. ‘గోస’ మాత్రం ఒక్కటే! అట్టడుగు వర్గాలకు ప్రాతినిథ్యం వహిస్తూ తన కథల ద్వారా సమాజాన్ని, సమాజ ప్రస్తుత స్వరూపానికి కారణమైన వాళ్లనూ నర్మగర్భంగానూ, కొండకచో సూటిగానూ, పదునుగానూ ప్రశ్నిస్తున్నాడు రచయిత. 
      కథలు చదువుతుంటే కవిత్వాత్మక వాక్యాలు, హృద్య గద్యరచనా తొణికిసలాడుతూ ఉంటాయి. వర్ణనలు అత్యంత సహజాతి సహజంగా ఉన్నాయి. వర్ణించిన దృశ్యాలు కళ్లకు కట్టినట్టు అగుపడ్డాయి. లక్ష్మి తన బిడ్డ రేణతో అడవికి వెళ్లి పుల్లలు తెద్దామంటుంది. అడవి అపురూప దృశ్యమాలికా సమాహారం. అడవి, రాముణ్ని అక్కున చేర్చుకుంది. అడవి, పాండవులను కాపాడింది. అడవి, అన్నల, అక్క మయం. ఈ కథల పుస్తకంలో రచయిత అచ్చమైన ప్రజల భాషను పొందుపరచాడు. పల్లెలోని నిరుపేద దళిత బహుజనులు మాట్లాడే మాటకు కావ్యగౌరవం కల్పించాడు. రేణ కథల హృదయం - అచ్చంగా తెలంగాణా హృదయం. 

 - నడిమింటి జగ్గారావు

ఏ రచన అయినా అది ఆ రచయిత ముద్రను ప్రస్ఫుట పరుస్తుంది. అంటే అతని శైలి, సంవిధానాన్ని చాటి చెబుతుంది. అదే అతని సంతకమ వుతుంది. అందుకే శ్రీరాములు రచయిత బొటన వేలి ముద్ర అన్నారు. ఈ పొత్తంలో కవిత్వం గురించి ఏకాదశ వ్యాసాలున్నాయి. కవిత్వానికి సంబంధించి అనేక అంశాలను ఇందులో స్పృశించారు. గజల్‌ గురించిన ఒక వ్యాసం కూడా ఉంది. కవిత్వ సాంద్రత, అంతరంగాన్ని వివరించే పొత్తమిది.

- డా।। టి.రంగస్వామి

‘తెలుగు నేల మీద చేనేతన్నల ఖ్యాతి ఘనం. వారి కళా కౌశలం అద్భుతం. కానీ, ప్రస్తుతం సరైన ప్రోత్సాహం లేక విలవిలలాడే పరిస్థితి. వాటిని తెలియజెప్పే కథల పొత్తమిది. పొట్ట కూటి కోసం వలసబాట పట్టే చేనేత కార్మికుల వెతలను నెమలికన్ను చీర చిత్రిస్తుంది. కట్టుకున్న భార్య పుట్టినరోజుకి ఓ చీర బహుమతిగా ఇవ్వాలనుకున్న నేతన్నకి ఎదురైన ఇక్కట్లని ‘ఆలికి చీర’ చిత్రిస్తుంది. ఇలా ఇందులోని కథలన్నీ చేనేతన్నల దుస్థితిని భిన్న కోణాల్లో చూపెట్టేవే.   

 - సి.పార్థసారథి

పద్దెమినిది పర్వాల మహాభారతాన్ని చిన్న పుస్తకంగా మలచి, పిల్లలకు అర్థమయ్యే రీతిలో అందించారు రచయిత. భారతంలోని అన్ని ప్రధాన ఘట్టాలనూ తెలియజెబుతూనే వాటిలోని అసలు ఆంతర్యాన్ని కళ్లకు కట్టినట్లు వివరించారు. ఉద్యోగ పర్వంలో కర్ణుడి ఔన్నత్యాన్ని తెలుపుతూనే చెడు స్నేహాల వల్ల ఎంతటి నష్టం వాటిల్లుతుందో తెలియజేశారు. శకుంతలోపాఖ్యానం, ఏకలవ్యుడి విలువిద్య, సంజయుని చాతుర్యం వంటి ఘట్టాలను, అందులోని నీతిని వివరించారు.

 - శాంతి

19వ శతాబ్దాపు సామాజిక పరిస్థితులను ఇతివృత్తంగా తీసుకుని బెల్లంకొండ చంద్రమౌళి రాసిన కథల సంపుటి ఈ కథాకళి. ఇందులో మొత్తం పదకొండు కథలున్నాయి. ఇవన్నీ స్వాతంత్య్రానంతరం దేశంలోని పరిస్థితులను నేటితరానికి పరిచయం చేస్తాయి. ‘కొత్త పండుగ’ కథ బీదల జీవితాల్లో దైన్యతను కళ్లకు కడుతుంది. విద్యాగర్వం తలకెక్కి, కన్నతండ్రిని లెక్క చేయని ఓ కొడుకు కథ ‘ఉద్యోగధర్మం’. ముదిమిలో కొడుకు చేరదీయక బిచ్చగత్తెగా మారుతుందొక తల్లి. ఆమె ఆవేదనకి అక్షరరూపమే ‘పాపిడ’ కథ. పెద్దల కోపతాపాలకు బలైన ఒక జంట విషాద గాథ ‘వెన్నెల మబ్బులు’. ఇందులోని ప్రతి కథా విశిష్టమైన రచనా సరళితో సాగుతుంది.    

- శ్రీ స్వామి

చక్కని భావుకతతో రూపుదిద్దుకున్న మనస్తంత్రి కవితా సంపుటి నిండా మనసు మీటిన ‘జీవన స్వరాలు’ వినిపిస్తాయి! సున్నితత్వం, భావుకత్వం, కవి ఉత్తమ వ్యక్తిత్వంతో ముప్పేట అల్లుకుపోయిన ఇందులోని కవితలు జీవితంలోని ఆనంద, విషాదాలకు అద్దంపడతాయి! చిరునవ్వుల శిఖరాన్ని అధిరోహించాలంటే కష్టాల కంటకాలను సహించాల్సిందేనని భావించే కవి, అవే బతుకు విలువను నేర్పిస్తాయనడం బాగుంది.   

- దాస్యం సేనాధిపతి